Blog Kwaliteitsraad #7: Veiligheid eerst
Wat observeert of ervaart de Kwaliteitsraad deze dagen? Lees het in de serie blogs over corona van de Kwaliteitsraad.
Tijdens mijn artsenopleiding veertig jaar geleden in Groningen, peperde de toenmalige hoogleraar chirurgie het er goed in: “Bij een ongeluk eerst zorgen dat er niet meer ongelukken plaatsvinden voordat je gaat helpen, Klazinga”. Ik heb de afgelopen weken vaak aan deze wijsheid moeten denken, wanneer ik zag hoe er voortvarend, maar ook met beperkt zicht op risico’s en neveneffecten, actie werd ondernomen om de verspreiding van het coronavirus te beperken en COVID-19 patiënten te helpen.
Veiligheidsnormen onder druk
Onder druk van capaciteitsmanagement, rantsoenering van beschermingsmiddelen, testen en beademingsapparaten worden bestaande veiligheidsnormen vloeibaar. Op de golven van oprecht gevoelde professionele verantwoordelijkheid worden risico’s genomen, die achteraf gezien misschien beter niet genomen hadden kunnen worden. Een partij ondeugdelijke mondkapjes, diagnostische testen waarvan de betrouwbaarheid en voorspellende waarde onbekend is, plannen van IC-bedden zonder het meenemen van de daarbij behorende verpleegkundigen en - zeker niet in de laatste plaats - inzet van verzorgenden, verpleegkundigen en artsen op een wijze die de grenzen raken van bevoegdheden en bekwaamheden. Gelukkig kent Nederland een stevige traditie van kwaliteitsborging en ook onder de druk van de laatste weken lijkt deze op hoofdlijnen te functioneren. Toch zal de nabije toekomst ons leren of in Nederland, evenals dat nu in Italië en Spanje geleidelijk duidelijk wordt, juist de ziekenhuizen en verpleeghuizen een bron voor verspreiding van het virus vormden en zorgverleners grote risico’s liepen. Het klinkt zo helder: werk hier veilig of werk hier niet. De praktijk van de laatste weken heeft laten zien dat dit in tijden van een door iedereen gevoelde crisis niet altijd even makkelijk is.
Veiligheid en kwaliteit als wettelijke basis
Na de wittebroodsweken van krachtdadige actie en nationale gemeenschapszin volgen nu de taaie maanden van afzien, aanpassen en herstellen. De zorg zal nog lange tijd onder druk blijven staan, nieuwe wetenschappelijke inzichten zullen op zich laten wachten, nieuwe ‘oplossingsrichtingen’ zoals een test- en trackstrategie verdienen goed doordacht en geëvalueerd te worden om risico’s op maatschappelijke stigmatisering te voorkomen. Intussen zullen er data komen over de mate van verdringing van andere zorg en welke effecten dat heeft op de totale ziektelast en sterfte. Ook zal blijken, dat we naast de epidemiologische cijfers en gegevens over de ICU-capaciteit juist meer dan ooit tijdige informatie nodig hebben, die ons leert of andere zorg in Nederland conform veiligheidsnormen wordt verleend. Dat geldt niet alleen voor ziekenhuiszorg, maar juist voor de zorg in de eerste lijn, de thuiszorg, de gehandicaptenzorg, de GGZ en ouderenzorg. Dit is een uitgelezen kans om de bestaande tekortkomingen in de Nederlandse informatie-infrastructuur eindelijk eens aan te pakken en te zorgen dat er op basis van adequate monitoring tijdig en transparant met verdringingseffecten in de zorg wordt omgegaan. Veiligheid en kwaliteit zijn geen luxebegrippen die in tijden van crisis even opzijgezet kunnen worden. Ze dienen juist de basis te vormen van het handelen in de zorg ter bescherming van zorgverleners, patiënten en burgers. De overheid heeft hierin niet voor niets een grondwettelijke taak.
Angst als slechte raadgever
Eind februari nam ik in Genève deel aan een expertmeeting van de WHO over een toekomststrategie voor patiëntveiligheid. Gedurende drie dagen probeerden veertig internationale experts de vraag te beantwoorden, waarom de omvang van schade en sterfte door onveilige zorg (inclusief sterfte door gebrek aan hygiëne in zorginstellingen) niet lijkt af te nemen. Dit terwijl die vooralsnog groter is dan de wereldwijde sterfte aan COVID-19 en er al twee decennia aandacht is voor patiëntveiligheid. Het bleef ongemakkelijk stil bij de vraag waarom het een coronavirus wél lijkt te lukken om de nodige maatschappelijke aandacht en actie te mobiliseren. Uiteindelijk bleek het antwoord één enkel woord: angst. Maar naast de wijsheid dat je bij een ongeluk eerst moet zorgen dat er niet meer slachtoffers vallen, heeft de studie geneeskunde me ook bijgebracht dat angst een slechte raadgever is. Angst ontneemt je vaak het (over)zicht op de werkelijkheid en het vermogen om handelingsopties op hun merites te beoordelen.
Leren voor veiligheid eerst
Om de angst te lijf te gaan en als Nederlandse gezondheidszorg lerend met de uitdagingen van ‘het nieuwe normaal’ om te gaan, zullen we de komende periode niet alleen epidemiologische kennis, maar ook andersoortige kennis en inzichten nodig hebben. Bijvoorbeeld vanuit de gedragswetenschappen en gezondheidswetenschappen. Kijken en begrijpen wat in andere landen gebeurt kan daarbij helpen. Veiligheid en kwaliteit van de zorg dienen altijd voorop te staan en het zal de nodige zelfbeheersing vragen om van elkaar te willen leren zonder te veroordelen. Snelle oplossingen zijn een illusie. Tastenderwijs, maar goed geïnformeerd zullen we de Nederlandse gezondheidszorg overeind en weerbaarder moeten maken. Op 17 september vindt voor de tweede keer de door de WHO geïnitieerde internationale dag van de patiëntveiligheid plaats. Vorige week is besloten dat het thema van dit jaar Safety of health care workers zal zijn. Ik hoop van harte dat Nederland met data, dialoog en daden kan laten zien dat veiligheid hier voorop staat en dat een land met een zelfverklaarde intelligente lockdown over zijn eigen schaduw heen kan springen en bereid is tot leren en verbeteren.
Niek Klazinga
De Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland is een onafhankelijke raad van deskundigen op het gebied van kwaliteit van zorg. Voor de Kwaliteitsraad ligt de essentie van kwaliteit vooral in het samen leren en verbeteren. Wat goede zorg is wordt bepaald in de maatschappelijke context waarbij afwegingen tussen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid worden gemaakt. Corona zal ook hierin een gamechanger zijn en het komend jaar onze agenda bepalen. Wat observeert of ervaart de Kwaliteitsraad deze dagen? Dit is het 7e blog in een serie van de Kwaliteitsraad over het coronavirus.